Najstarsze wizerunki Jezusa

Oxyrynchos

 Zespół archeologów z Uniwersytetu w Barcelonie odkrył w Oxyrynchos (Egipt) grobowiec z VI/VII wieku n.e. Pod kryptą zlokalizowano podziemną konstrukcję o jak dotąd niejasnym przeznaczeniu. Na ścianach grobowca zachowały się pozostałości koptyjskich malowideł, wśród których zidentyfikowano, zdaniem badaczy, jedno z najstarszych przedstawień Jezusa. Taką informację podały światowe media. 

Jezus (?) z Oxyrynchos

Malowidło przedstawia młodego mężczyznę z kręconymi włosami, ubranego w krótką tunikę, który wznosi rękę w geście błogosławieństwa. Czy jest to Jezus? Identyfikację potwierdzi (lub obali) odczytanie zachowanych na zabytku, koptyjskich napisów. Natomiast w sieci zapanował zamęt, gdyż anglojęzyczne media podały wiadomość z drugiej czy trzeciej ręki, za hiszpańskim internetem. I tak, zależnie od portalu, można przeczytać np. że wizerunek znaleziono na ścianie grobowca lub w owych tajemniczych podziemiach (co jest niemożliwe, gdyż jak dotąd ich nie przebadano!). Także podana powyżej datacja raz jest odnoszona do grobowca, raz do malowidła. Jeśli VI/VII wiek odnosi się do wizerunku, to jakie z tego wówczas "jedno z najwcześniejszych" przedstawień Jezusa? 

Zgodnie z hiszpańskim portalem lavanguardia.com, za którego pośrednictwem news trawił w świat, grobowiec jest pochówkiem skryby. Datowany jest on szeroko na czasy rzymskie. Pisarz został złożony do grobu wraz z przyborami pisarskimi np. kałamarzem, który zachował się wraz ze starożytnym atramentem(sic!). Badacze podejrzewają, że owa podziemna struktura była kiedyś miejscem kultu Ozyrysa lub Sarapisa. Interesujący nas malunek zdobi jednak wnętrze krypty. Powstał na kilku warstwach wcześniejszych fresków, więc raczej jest późniejszy niż sam pochówek. Starożytne groby często bywały re-używane (brzydkie branżowe słowo, przepraszam!) przez chrześcijańskich eremitów, którzy wykorzystywali je jako miejsce odosobnienia. Datowanie malunku na VI-VII wiek wydaje się słuszne, a wobec tego...

Rzeczywiście mamy do czynienia z jednym z najstarszych przedstawień Jezusa, ale w... sztuce koptyjskiej. W ten sposób, niezależnie zrelacjonował odkrycie lokalny, egipski portal The Kairo Post. Znamy natomiast wiele starszych przedstawień Chrystusa. Oto najciekawsze z nich: 

Graffito Aleksamenosa, II w. n.e., Rzym - Obrazoburcze, antychrześcijańskie graffito z Palatynu. Być może najstarsze przedstawienie Jezusa w ogóle. Przedstawia chłopca Aleksamenosa wznoszącego modły do ukrzyżowanego człowieka z oślą głową. Na temat tej karykatury pisałem już tutaj.

Uzdrowienie paralityka, przed 255/6r., 
Dura-Europos było jedną z najważniejszych twierdz na pograniczu rzymsko-perskim. Miasto zostało zdobyte przez wojska Szapura I w 255/6r. i nigdy nie zostało odbudowane, co pozwoliło przetrwać jego pozostałościom pod piaskiem pustyni w niezmienionym stanie. Podczas wykopalisk, znaleziono pozostałości miejscowego kościoła, na ścianach którego przetrwały resztki malowideł. To przedstawione powyżej ilustruje ewangeliczną opowieść o paralityku:

"Nie mogąc z powodu tłumu przynieść go do Niego, odkryli dach nad miejscem, gdzie Jezus się znajdował, i przez otwór spuścili łoże, na którym leżał paralityk(…) [Jezus] rzekł do paralityka: «Mówię ci: Wstań, weź swoje łoże i idź do domu!». On wstał, wziął zaraz swoje łoże i wyszedł na oczach wszystkich." (Mk 2, 4-12)

Jak widać mamy coś a la komiks. Jezus wskazuje na człowieka leżącego w łóżku, a zaraz obok ten sam dźwiga swoje uprzednie posłanie. 

Chodzenie po wodzie, przed 255/6r.
Jeszcze inne wyobrażenie cudu z kościoła w Dura-Europos. Scena przedstawia uczniów płynących łodzią przez jezioro Genezaret. Apostołowie dostrzegli kroczącego po wodzie Jezusa. Z ich grona, jedynie Piotr odważył się pójść przez fale w stronę nauczyciela. W prawym dolnym rogu widać jak Jezus (głowa niezachowana) podtrzymuje go za rękę. Tak o tym mówi Ewangelia Mateusza:

"Na to odezwał się Piotr: «Panie, jeśli to Ty jesteś, każ mi przyjść do siebie po wodzie!» A On rzekł: «Przyjdź!» Piotr wyszedł z łodzi, i krocząc po wodzie, przyszedł do Jezusa. Lecz na widok silnego wiatru uląkł się i gdy zaczął tonąć, krzyknął: «Panie, ratuj mnie!» Jezus natychmiast wyciągnął rękę i chwycił go, mówiąc: «Czemu zwątpiłeś, małej wiary?»." (Mt, 14,28-31)

Cuda cudami, cóż jednak poradzić, gdy połowy są kiepskie?

Papirus magiczny z Jezusem, ~IV w.
Niejakiemu Sewerusowi najwyraźniej nie szło wędkowanie. Na kawałku papirusu zapisał koptyjskie zaklęcie, którym wzywał na pomoc całą Trójcę Świętą, Piotra i Archontów. Wystawca zaklinał, że odtąd Archanioł Rafał, na rozkaz Jezusa, miał mu pomagać w łapaniu wszelkich gatunków ryb aż po najdalsze krańce ziemi. Jest to nawiązanie zarówno do połowów opisanych w Ewangeliach, jak i do sceny z Księgi Tobiasza:

"Chłopiec [Tobiasz] wszedł do rzeki Tygrys, aby umyć sobie nogi. Wtedy wynurzyła się z wody wielka ryba i chciała odgryźć nogę chłopca. Na to on krzyknął. A anioł [tj. Rafał] rzekł chłopcu: «Uchwyć ją i nie puszczaj tej ryby!» I uchwycił chłopiec mocno rybę i wyciągnął ją na ląd" (Tb 6,2-3)

 Rysunek nabazgrany pod zaklęciem przedstawia maga łowiącego rybę przy pomocy wędki-różdżki. O tym, że jest to Chrystus we własnej osobie wiemy za sprawą liter IC (skrót imienia), którymi oznaczono postać. Co ciekawe, w sztuce wczesnochrześcijańskiej Jezus często dokonuje cudów trzymając w ręku różdżkę:

Wskrzeszenie Łazarza, ~IV wiek.

U góry wskrzeszenie Łazarza, na dole cud wina w Kannie Galilejskiej, IV wiek.

Jeszcze raz wskrzeszenie Łazarza, IV w.

Nikt nie chciał przez to powiedzieć, że Jezus był magiem. Choć są różne opinie na ten temat, prawdopodobnie decydująca była analogia z Mojżeszem, który cudów dokonywał z pomocą drewnianej laski.

Główne źródła
http://www.lavanguardia.com/cultura/20140425/54406199179/egiptologos-catalanes-oxirrinco-escriba.html
http://www.thelocal.es/20140425/spanish-team-finds-hidden-tomb-of-jesus
http://thecairopost.com/news/107903/inside_egypt/earliest-known-images-of-jesus-revealed-in-a-newly-discovered-tomb
http://www.christianpost.com/news/very-early-image-of-jesus-christ-found-in-egypt-archaeologists-claim-118737/
http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2616055/Egypt-dig-unearths-early-image-Jesus-mysterious-underground-tomb.html